یەکێک لە گۆڤارە هەرە بە شان و شەوکەتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، کە ئێستا پێ دەنێتە شازدەیەمین ساڵی وەشانی خۆی، ژمارەی ئەمجارەی بۆ "مێژوونووسیی کوردستان" تەرخان کردووە و لە دوو توێی ٤٣٠ لاپەڕەدا، بە کۆمەڵێک بابەتی فکری و ئەکادیمیک لەو بابەتەی کۆڵیوەتەوە.
گۆڤاری زرێبار، کە لە ساڵی ١٣٧٦ی هەتاوی و لە سەروبەندی دەستەڵاتی سەید محەمەدی خاتەمیدا ئیزنی وەشانی پێ ڕەوا بینراوە، لە ماوەی شازدە ساڵ تەمەنی خۆیدا دەگەڵ کۆمەڵێک کەندولەندی ئابووری، بەڕێوەبەری و تێکنیکیدا ڕووبەڕوو بۆتەوە؛ بەڵام بەو حاڵەش توانیویەتی جێگەیەکی شیاو لەناو بزاڤی رۆژنامەگەریی کوردیدا بۆخۆی بکاتەوە، بەجۆرێک کە شارەزایانی فەرهەنگ و ئەدەبیاتی کوردی بە "یەک لە گۆڤارە هەرە باشەکانی مێژووی ڕۆژنامەنووسیی کوردی" وەسفی دەکەن.
گۆڤارێکی پرۆفشناڵ
هاشم ئەحمەد زادە، دوکتۆرای رۆژهەڵاتناسی و یەکێک لە شارەزایانی فەرهەنگ و ئەدەبیاتی کوردی، لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ ناوەندی نووچە و شرۆڤەی رۆژ، دەستنیشانی کرد کە زرێبار، "سەرەڕای زۆر گرفتی ئابووری و ئاستەنگیی بڵاوکردنەوە، بێ هیچ گومانێک، یەکێک لە گۆڤارە هەرە باشەکانی مێژووی ڕۆژنامەنووسیی کوردییە."
بە گوتەی د. ئەحمەدزادە "ئەم گۆڤارە هیچی کەمتر نییە لەو گۆڤارە ئاکادێمی و زانستییانە کە لە زانکۆ باشەکانی ڕۆژاوا، بە هەبوونی ژمارەیەکی زۆر کادێڕی بەڕێوەبەری و زانستی و لە هەلومەرجی هاندەرانەی ماددی و ئاکادێمیدا، چاپ و بڵاو دەبنەوە."
گۆڤاری زرێبار، کە لە وەشانی سەرەتایی خۆیدا بە شێوەی مانگنامە، حەفتەنامە و دووحەفتەنامە دەردەچوو و تا ساڵی ١٣٨٣ی هەتاوی ٥٣ ژمارەی لێ بڵاو کراوەتەوە، دوای رووبەڕووبوونەوە دەگەڵ کۆمەڵێک کێشەی ئابووری، تێکنیکی و بەڕێوەبەری، بۆ ماوەیەکی کورت وەشانی خۆی ڕاگرت، بەڵام لە پاییزی ١٣٨٣دا، بە ستاف و ستایلێکی نوێوە دەستی بە وەشانی وەرزانە کرد و لەو کاتەوە دەیان فایلی تایبەتی لەسەر ئەدەبیات، کولتوور و بزاوتی فکری ـ رۆشنبیریی کوردستان ئامادە کردووە.
ئەو گۆڤارە، کە وەک بەڕێوەبەرانی دەڵێن "به پێی میتۆدێکی شیکاری ـ توێژینه‌وه‌یی هه‌ر ژمارەیەکی بۆ فایلێکی تایبەت تەرخان دەکا"، لە ژمارەی ئەمجارەیدا لەسەر پرسی "مێژوونووسیی کوردستان" ڕاوەستاوە و بە کۆمەڵێک بابەتی شیاوی ئەکادیمیک، بە هەردوو زمانی کوردی و فارسی و لە گۆشەنیگای جیاوازەوە، ئەو بابەتەی شرۆڤە کردووە.
د. مەسعوود بینەندە، سەرنووسەری گۆڤاری زرێبار و لە ئەکادیمیسیەنە دیارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، سەبارەت بە خولی نوێی وەشانی گۆڤارەکەی، گوتی "خولی نوێی گۆڤاری زرێبار، تا ئێستا ٢٩ فایلی تایبه‌ت به بابه‌تی جیاوازی کۆمه‌ڵگەی کوردیی ده‌رکردووه و له به‌ڕێوه‌‌بردنی دهستهی نووسه‌رانێکی جیاوازدا، که راهاتووی سیسته‌می ئاکادیمیا و بواری زانسته کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانن و به میتۆدۆلۆژییه‌کی زانستی و به‌ڵێندار ده‌جووڵێنه‌وه، ئه‌رکی خۆی راپه‌ڕاندووه."
گۆڤارەکە لە زۆربەی شار و شارۆچکەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، هەروەها کۆمەڵێک ناوەندی خوێندکاری و زانستیدا لە ناوەند و چەند شارێکی دیکەی ئێران بڵاو دەبێتەوە، بەڵام بەهۆی کێشەی ئابووری و نەبوون یان لاوازبوونی هۆکارەکانی گەیاندن، تا ئێستا نەیتوانیوە بگاتە خوێنەرانی کورد لە ئەورووپا.
د. بینەندە لە لێدوانەکەیدا، هەروەها گازندەی لە نەبوونی سیستەمێکی گورجوگۆڵی بڵاوکردنەوە کرد و ئاماژەی بەوە دا کە "نەبوونی سیستەمێکی گونجاوی بڵاوکردنەوە یەکێک لە كێشە هەرە گرینگەکانی گۆڤار و رۆژنامەکانە. بە گوتەی بینەندە، ئەم کێشەیە وا دەکا کە داهاتی فرۆشی گۆڤار و رۆژنامەکان، بەو جۆرەی کە پێویستە، نەگەڕێتەوە دەست مێدیاکاران.
سەرنووسەری گۆڤاری زرێبار، سەبارەت بە ناردنی گۆڤارەکەش بۆ دەرەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان، روونی کردەوە کە "به‌داخه‌وه میکانیزمێک بۆ هه‌نارده‌کردنی زرێبار بۆ ده‌ره‌وه‌ی کوردستان له به‌رده‌ستدا نییه، به‌ڵام بەو حاڵەش ناوبه‌ناوێک بۆ هه‌ندێ له ناوه‌ند و که‌سایه‌تییه‌کان به‌ڕێ ده‌کرێت". مەسعوود بینەندە بەڵێنی ئەوەشی دا کە لە "داهاتوویەکی نزیکدا"، هەموو فایلەکانی خولی نوێ، لە ڕێگەی سایتی "رۆنان کورد"ەوە بگەنە دەست هۆگرانی گۆڤارەکە.
د. هاشم ئەحمەد زادەش وێرای ئاماژە بە کێشە ئابووری و تێکنیکییەکانی ئەو گۆڤارە، پێشوازیی لەو بڕیارەی د. بینەندە کرد و جەختی لەسەر پێویستیی یارمەتی دانی گۆڤارەکە کردەوە. ناوبراو لەو بارەوە گوتی: "یارمەتیدانی بەردەوامی ئەم گۆڤارە، پشتگیرییە لە گەشەی ڕۆژنامەنووسیی پسپۆڕانە و زانستییانەی کوردی".
"کێشەی سانسۆرمان نەبووە"
بە گوێرەی ڕێکخراوگەلی رۆژنامەنووسان، بارودۆخی مێدیا لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان لە ئاستێکی زۆر خراپ دایە و هەر ئێستا ژمارەیەکی زۆر لە مێدیاکاران لە گرتووخانەکاندا بەند کراون.
فێدراسیۆنی نێونەتەوەیی رۆژنامەنووسان[IFJ] لە دوایین ڕاپۆرتی خۆیدا، "بە نیگەرانییەوە" باس لە بارودۆخی مێدیاکاران دەکا لە ئێران و دەڵێ "رۆژنامەنووسان، بەبێ وەبەر چاوگرتنی ماف و ئازادییەکانیان، بە شێوەیەکی سیستەماتیک بەند دەکرێن".
سەرۆکی ڕێکخراوەکە "جیم بۆمێلا"، وێرای ئاماژە بە شەپۆلی بەند کردنی رۆژنامەنووسان لە ئێران و چەند وڵاتێکی دیکە، دەستنیشانی دەکا کە "تەنیا کارێک کە ئەو رۆژنامەنووسانە کردوویانە گەیاندنی زانیاریی بووە بە هاووڵاتیانیان".
ناوبراو هەروەها لە لێدوانێکدا، کە سەبارەت بە هەڵبژێردرانی حەسەنی ڕووحانی لە سایتی ڕەسمیی ڕێکخراوکەیدا بڵاوی کردۆتەوە، دەستنیشانی دەکا کە ڕێکخراوەکەیان "بە پشوودرێژییەوە" کار دەکا بۆ باشتر کردنی بارودۆخی مێدیاکاران، بەڵام جەختیش لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە "نابێ چاوەڕوان بین کە حەسەنی ڕووحانی بتوانێ کارێکی بەرچاو بکا بۆ باشتر کردنی بارودۆخەکە.
زرێبار وه‌کوو گۆڤارێکی دووزمانه، بە کوردی و فارسی ده‌رده‌چێت و به پێی یاساکانی کاری رۆژنامەگەریش لە ئێران، ده‌بێ هاوسه‌نگییەک لە نێوان ڕێژەی بابه‌ته‌کان بەو دوو زمانەدا هەبێ، بەڵام بە گوتەی سەرنووسەر، بێجگە لەو مەرجە زمانییە "تا ئێستا کێشه‌یه‌کی جیدی له بواری سانسۆر و رێگرتن له ده‌رچوون و بڵاوکردنه‌وه له ئارادا نه‌بووه".
ناوبراو ئەو بابەتەش بۆ پرۆفشناڵ بوونی کارگێڕ و نووسەرانی گۆڤارەکە دەگەڕێنێتەوە و دەڵێ: "ئاستی زمانی و پسپۆڕیبوونی بابه‌ته‌کان، که به‌م پێیه خۆێنه‌ری تایبه‌تی بۆ ره‌چاو ده‌کرێت و له گۆشه‌نیگایه‌کی زانستییه‌وه کێشه کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسییه‌کانی کوردستان ده‌خوێنێته‌وه". بە باوەڕی د. بینەندە ئەو بابەتە هۆکاری سەرەکیی سانسۆر نەکرانی گۆڤاری زرێبار بووە.
بەڵام کێشەی سەرەکیی زرێبار نەبوونی ئابوورییەکی تۆکمەی درێژخایەنە کە بە درێژایی تەمەنی گۆڤارەکە دەستەویەخەی بووە. ئەو کێشەیە، بە تایبەت لە قۆناغی ئێستادا کە قەیرانی ئابووری سەرتاپای کۆمەڵگەی ئێران و کوردستانی گرتۆتەوە، بەرچاوترە لە دەورەکانی پێشوو.
مەسعوود بینەندە، لە لێدوانەکەیدا بۆ ناوەندی نووچە و شرۆڤەی رۆژ، ڕوونی کردەوە کە "تا پێش قه‌یرانی ئابووری له ئێران و به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی کاغه‌ز و چاپ و ... له بواری ئابوورییه‌وه کێشه‌یه‌کی ئه‌وتۆ له ئارادا نه‌بوو"، بەڵام وەک ناوبراو دەڵێ "پاش ئه‌و قه‌یرانه ته‌واوی هه‌وڵه فه‌رهه‌نگی و رۆشنبیرییه‌کان که به شێوه‌یه‌ک پێوه‌ندییان به چاپ و بڵاوکردنه‌وه هه‌بوو، تووشی کێشه‌ی جدی هاتن و به‌شێکی زۆریان ناچار بوون چالاکییەکانی خۆیان ڕاگرن."
زرێبار تا ئێستا، "سه‌ره‌ڕای کێشه‌ی ئابووری بنه‌مایی، خۆڕاگرانه خۆی پاراستووه و به یارمه‌تی دهستهی به‌ڕێوه‌به‌ر و دۆستان و خوێنه‌رانی خاوه‌ن هه‌ڵوێست، که به راستی هه‌ست به به‌رپرسیاره‌تی ده‌که‌ن و زۆرجار له گیرفانی خۆیان بۆ کاروباری زرێبار خه‌رج ده‌که‌ن، درێژه‌ی به ژیانی فه‌رهه‌نگی ـ رۆشنبیریی خۆی داوه".
ـ به داخێکی زۆر گرانه‌وه سه‌رمایه‌دارانی کوردستان، نه ته‌نیا ئامادە نه‌بوون قڕۆشێک یارمه‌تی ئه‌م گۆڤاره و بڵاوکراوه‌ی دیکەی له‌و چه‌شنه بده‌ن، به‌ڵکوو ته‌نانه‌ت ئامادە نه‌بوون ڕێکلامی شتومه‌ک و که‌ره‌سه‌کانیشیان له‌م گۆڤاره‌دا بڵاوبکرێته‌وه؛ د. بینەندە وای گوت و روونیشی کردەوە کە "ئه‌م کێشەیە وای کردووه که زرێبار و باقیی بڵاوکراوەکان، به شێوه‌یه‌کی رێکوپێک و شیاو وەده‌ست خوێنه‌ران نه‌که‌ون، بۆیەش ده‌سکه‌وتی فرۆشی گۆڤار و رۆژنامەکان به شێوه‌ی پێویست نا‌گه‌ڕێته‌وه."
ــــــــــــــــــــــ سەبارەت بە دۆسیەی ئەمجارەی زرێبار ـــــــــــــــــــــــــــ
فایلی ژمارە: مێژوونووسیی کوردستان
ڕیزی بابەتە کوردییەکان:
مێژوونووسیی کوردستان له گێژه‌نی گوتاره‌کاندا/ ئه‌حمه‌د محه‌ممه‌دپوور
کورته باسێک له‌سه‌ر مێژوونووسیی کوردستان/ مه‌سعوود بینه‌نده
دیمانه‌یێک له‌گه‌ڵ مارتین وان برۆنسێن/ شاهۆ ئه‌سه‌دی
مه‌عریفه، ئایدیالوژی و ده‌سه‌ڵات: پێکهاته‌شکێنی خوێندنه‌وه کوردیه‌کان/جلێمه‌نج یوجه‌ل، ماری لێ ڕای/
سروه محه‌ممه‌دمرادی
مێژوونوسی و پرسی سیاسەت/ ئازاد حاجی‌ئاقایی
بنه‌ما و ره‌چه‌ڵه‌کی کورد له سه‌رچاوه ئيسلامييه‌کاندا/ دكتور أحمد محمود الخليل/محه‌مه‌د قادری
ئاراستەکانی مێژوو نووسی لە کوردستان/ ئه‌نوه‌ر مه‌عریفه‌ت
مێدیکۆس لۆگۆسی هێڕۆدۆت و مێژووی ماد/ پێیتۆن هێڵم/ عوبەید سورخابی
بخش فارسی:
مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری کوردی / اسماعيل شمس
پارادایم¬های موثر در تاریخ نگاری کردها/ صالح امینپور
تعریف ملت: تاریخنگاري کوردی در ترکیه در دهه ی 90/ كونراد هرچلر/صديق محمدجاني
میزان بازتاب اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی کردستان در شرفنامه بدلیسی/ کیوان شافعی
بینش و روش در تاریخ نگاری ابوحنیفه دینوری و ابن اثیر( دو مورخ کُرد دوره میانه)/ امیر سجّادی
تاريخ اجتماعي كردستان بر اساس تواريخ محلي(نمونه موردی کتاب تاریخ الاکراد)/ ملک عزیزی
نقد و بررسی کتاب "کُرد و پیوستگی تاریخی و نژادی او"،اثر غلامرضا رشيد ياسمي/ سیروان خسروزاده
نگاهي انتقادي به كتاب فراز و فرود جنبش كردي 67 –57، اثر محمدرضا جلایی‌پور/ اسماعيل محمودي
بازخوانی انتقادی کتاب پس از شصت سال(زندگینامه‌ی مام جلال)/ آرمان سلیمی
قدرت‌های بزرگ و قیام شیخ عبیدالله شمزینی(نهری)/ کیومرث فیضی
قومیت، ناسیونالیسم و تاریخ زنان کردستان/ سمیه رستم¬پور
عصبیت قبیله ای و سیاست کردی / حمید بزارسلان/ احمد محمدپور و حمزه محمدی
نقد و بررسی کتاب خون، باورها و برگه¬های رأی،اثر رابرت اُلسن/ آرمان سلیمی
درآمدي بر تبارشناسي سياسي ايل شکاک در تاريغ معاصر ایران/ احمد چوپاني آلتون و نیر راثی
هویت و تاریخ: نقش تاریخ در شکل¬گیری هویت ملی/ خالد توکلی
يادداشتي بر جريان تاريخنويسي كوردستان در دهة 80/ بهزاد زندي
نقدي بر كتاب اوضاع سياسي كردستان (از 1258 تا 1325 ه.ش) از مجتبي يرزويي/ سيروان خسروزاده
نقد و بررسی کتاب کردها در عراق: گذشته، حال و آینده، نوشته‌ی کریم یلدیز/ زانیار شریف
بررسی وضعییت زبانی آذربایجان در قرون نخست اسلامی و نقد نظرات کسروی در این رابطه/ سیروان خسروزاده
وضعيت بابان‌ها در دورة معاصـر/ عبدالله مرادی
درآمدي بر سير تاريخي زبان و شعر كُردي هورامي از ابتدا تا كنون/ عادل محمدپور
معرفی کتاب درباره‌ی تاریخ کردستان/ گردآوری: علی دلاویز
ناسنامه‌ی زرێبار:
خاوه‌ن ئیمتیاز و به‌رپرس: عادڵ محه‌مه‌دپوور
سه‌رنووسه‌ر: مه‌سعوود بینه‌نده
دهستهی نووسه‌ران: مه‌سعوود بینه‌نده، حه‌مزه محه‌مه‌دی، عه‌لی دڵاویز، عادڵ محه‌مه‌دپوور، ره‌زا شه‌جیعی
ئێدیتۆر: ره‌زا فه‌رامه‌رزی
به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ری: هێمن کانی‌سانانی
www.Ronankurd.org
بۆچوونه‌کان